تجلی آیات قرآن مجید در فرش-باغ ایرانی با تأکید بر سوره الرحمن
محورهای موضوعی :محمد جواد مهدوی نژاد 1 , مجتبی انصاری 2 , سپیده صمدزاده 3 * , آزاده فاضلی 4 , مرضیه السادات احمدنژاد 5
1 - دانشگاه تربیت مدرس
2 - تربیت مدرس
3 - دانشگاه تربیت مدرس
4 - اصفهان
5 - دانشگاه هنر تهران
کلید واژه: فردوس قرآن مجید باغ ایرانی, فرش ایرانی سوره مبارکه الرحمن,
چکیده مقاله :
آیات قرآن مجید تجلیگاه جمال و جلال خداوندی هستند و هنرمندان مسلمان با عنایت به این آیات به خلق آثاری پرداختهاند که جلوهای از بهشت آرمانی آنها است. در این راستا فرش-باغ ایرانی نمودی از تصویر باغ-بهشت است که خود جلوهای از فردوس قرآنی به شمار میآید. الگوهای فردوس قرآنی در ساختار باغ و فرش ایرانی به‌صورت مشترک بکار رفتهاند و شناخت این الگوها موجب آگاهی از بینش هنرمندان مسلمان میگردد. هدف از این پژوهش بازشناسی کهنالگوهای باغ ایرانی در آیات قرآن مجید به‌ویژه سوره مبارکه الرحمن و بررسی نحوه تجلی آنها در ساختار فرش ایرانی است. پرسشهایی که در این پژوهش مطرح میشوند، عبارتند از: 1) آیات قرآن مجید به‌ویژه سوره مبارکه الرحمن چگونه به توصیف بهشت میپردازند؟ 2) چگونه میتوان الگوی فردوس قرآنی را در ساختار باغ ایرانی و به‌تبع آن فرش-باغ به چشم دید؟ جهت پاسخگویی به پرسشهای نامبرده از روش تحقیق "توصیفی- تحلیلی" متکی بر تکنیکهای مقایسه تطبیقی استفاده شده است. روش گردآوری اطلاعات و دادههای موردنظر نیز ترکیبی از روشهای کتابخانهای و مطالعه اسنادی میباشد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ساختار باغ و فرش در تمدن ایرانی-اسلامی بر شاخصهای حاصل از تحلیل فردوس قرآنی انطباق دارند و لذا میتوان فرش-باغ را نمودی از الگوی باغ-بهشت به شمار آورد. تجلی آیات قرآن مجید در ساختار فرش-باغ ایرانی را میتوان در نظامهای سهگانه معنایی، کارکردی و کالبدی به چشم دید.
Verses of the Quran are manifestations of God’s beauty and magnificence and Muslim artists have benefited from these verses to create art works that manifest their ideal Heaven. In line with this, the Persian garden-carpet is a reflection of the picture of garden-heaven, which itself is considered a display of Quranic paradise. Quranic paradise’s patterns are used in both Iranian carpets and gardens which help us know Muslims' beliefs through their art. The aim of this research is to recognize the ancient patterns of Persian garden in the Quran’s verses, especially verses of Surah Al-Rahman, and investigate how they are used in Persian carpet structure. The questions that are posed in this research are:1) How do the Quran’s verses, especially Surah Al-Rahman, describe Heaven? 2) How can we see Quranic paradise’s patterns in Persian garden structure and carpet-garden? To answer these questions, a descriptive-analytic method, which relies on comparative techniques, has been used. The results of the research show that the structure of garden-carpet in Islamic Iranian art agrees with the parameters and features of the Quranic paradise. Therefore, it could be concluded that the carpet–garden is considered as the sample of heaven-garden with semantic, functional, and somatic triple orders.
ابوالقاسمی، لطیف (1371)؛ باغ، تهران، سازمان پارکها.
احمدیپیام، رضوان (1388)؛ باغ در معماری و قالیهای ایران. تهران، کتاب ماه هنر، صص. 62-58..
ادواردز،سیل (1368)؛ قالی ایران، ترجمه مهیندخت صبا، تهران، انتشارات فرهنگسرا..
امینی، محمدرضا (1385)؛ قالی و نماد. تهران، کتاب ماه هنر، صص. 116-104..
انصاری، مجتبی (1378)؛ ارزش‌های باغ ایرانی (صفوی-اصفهان)، تهران، دانشگاه تهران، رساله‌ی دکترا..
بورکهارت، تیتوس (1365)؛ هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات سروش..
بورکهارت، تیتوس (1376)؛ هنر مقدس، ترجمه جلال ستاری، تهران، انتشارت سروش..
پرهام، سیروس (1371)؛ دستباف‌های عشایری و روستایی فارس، تهران، انتشارات امیرکبیر..
پیرنیا، محمد مجید (1373)؛ باغهای ایرانی. تهران، مجله آبادی، شماره 15..
چیتسازیان، امیرحسین (1388)؛ بازشناسی پردیس در بستر نمادگرایانه معماری و فرش ایران. کاشان، فصلنامه علمیپژوهشی گلجام، شماره 12، صص. 122-99..
حصوری، علی (1376)؛ باغ مینوی فردوس و طرح قالی ایرانی. تهران، ماهنامه کلک، شماره 89- 93..
حشمتی رضوی،فضلالله (1387)؛ تاریخ فرش (سیر تحول و تطور فرشبافی ایران)، تهران، انتشارات هنر..
حیدر نتاج، وحید (1389)؛ باغ ایرانی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی..
خوانساری، مهدی؛مقتدر، محمدرضا؛ یاوری، مینوش (1383)؛ باغ ایرانی (بازتابی از بهشت)، ترجمه مهندسین مشاور آران، تهران، دبیرخانه همایش بینالمللی باغ ایرانی..
دادبه، اریاسپ (1383)؛ مکتب‌های باغ آریایی. تهران، مجله موزهها (ویژه‌نامه همایش و نمایشگاه باغ ایرانی) دوره جدید شماره بیستم شماره پیاپی 41، اداره کل موزهها – سازمان میراث فرهنگی و گردشگری..
دادگر، لیلا. (1373). فرش نمادی از باغ. نهران: مجله موزهها، شماره 2، صص. 74-73..
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). فرهنگ دهخدا. تهران: انتشارات تهران..
دیبا، داراب؛ انصاری، مجتبی (1374)؛ باغ ایرانی. تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم. رئیسی، ایمان (1391)؛ فرش – باغ ایرانی بیش متنی در هنرهای سنتی. تهران، مجله هنر، شماره 166، صص. 47-38. زکی زاده رنانی، علی‌رضا (1386)؛ آرامش ابدی بهشت و نعمت‌های آن، تهران، نشر ایوان. سایکس، سرپرسی (1336)؛ سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس، ترجمه حسین سعادتنوری، تهران، انتشارات ابنسینا، چاپ دوم..
سپهری، سهراب (1370)؛ اتاق آبی، تهران، انتشارات سروش..
سیزده خاورشناس (1366)؛ میراث ایران (باغ های ایرانی)، ترجمه بها الدین پازارگاد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب..
صوراسرافیل،شیرین (1371)؛ طراحان بزرگ فرش ایران، تهران، انتشارات سروش..
طبری، محمد بن حریر (1362)؛ تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، نشر بنیاد فرهنگ ایران..
متحدین، حبیب‌الله (1374)؛ باغ ایرانی، تهران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه تربیت مدرس..
متدین، حشمتالله (1389)؛ علل پیدایش باغهای تاریخی ایران. تهران، باغ نظر، شماره 15، صص. 62-51..
مجلسی، محمدباقر (1336)؛ بحارالانوار، انتشارات اسلامیه،چاپ سوم،جلد 8..
مهدوینژاد، محمدجواد (1381). هنر اسلامی. در چالش با مفاهيم معاصر و افق‌هاي جديد، مجله هنرهاي زيبا، شماره 12، صص 23-32..
مهدوینژاد، محمدجواد (1383). حکمت معماری اسلامی. جستجو در ژرفساختهای معنوی معماری اسلامی، مجله هنرهاي زيبا، شماره 19، صص 57-66..
مهدوینژاد، محمدجواد (1384). آموزش نقد معماری. تقویت خلاقیت دانشجویان برای تحلیل همه‌جانبه آثار معماری، مجله هنرهاي زيبا، شماره 23، صص 69-76..
مهدوینژاد، محمدجواد؛ ناگهانی، نوشین (1390). تجلی مفهوم حرکت در معماری معاصر ایران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، سال اول، شماره 3، صص 21-34..
ناصری، عباسعلی (1388)؛ طرحهای فرش ایران. تهران، آموزش هنر، صص. 44-39..
نعیما، غلامرضا (1387)؛ باغهای ایران، تهران، انتشارات پیام..
یاوری، مینوش (1383)؛ باغهای ایرانی. تهران، مجله موزهها (ویژه‌نامه‌ی همایش و نمایشگاه باغ ایرانی)، دوره جدید، شماره بیستم شماره پیاپی 41. اداره کل موزهها، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری..