فهرست مقالات
-
دسترسی آزاد مقاله
1 - درآمدی بر هستان‌شناسی قرآنی و تأثیر آن بر واژگان شناختی با تأکید بر مفهوم عمل صالح
معنای واژه عمل صالح، موضوعی چالش برانگیز در میان پژوهشگران اسلامی بوده است. بیشتر بررسی‌های معنایی این واژه قرآنی بر پایه تحلیل‌های لغوی و اصطلاحی و برداشت‌های شخصی محققان و مفسران از آیات قرآن و منابع اسلامی صورت گرفته، و تنها در مواردی اندک، روند معنایابی این واژه به چکیده کاملمعنای واژه عمل صالح، موضوعی چالش برانگیز در میان پژوهشگران اسلامی بوده است. بیشتر بررسی‌های معنایی این واژه قرآنی بر پایه تحلیل‌های لغوی و اصطلاحی و برداشت‌های شخصی محققان و مفسران از آیات قرآن و منابع اسلامی صورت گرفته، و تنها در مواردی اندک، روند معنایابی این واژه به صورت نظام‌مند دنبال شده است؛ این در حالی است که به ویژه در چند دهه اخیر، دانش معناشناسی به عنوان بخشی از دانش به سرعت تحولات گسترده‌ای را تجربه کرده است؛ و جا دارد که معنایابی‌های قرآنی، همگام با پیشرفت این دانش بههنگام شوند. با نگاهی گذرا به مطالعات معناشناسی به‌ویژه در دوره معاصر، می‌توان معنایابی را در سه سطح واژه، سیاق و گفتمان دنبال کرد. این پژوهش به تحلیل معنایی واژه قرآنی عمل صالح در سطح گفتمان، با معرفی و به کارگیری هستان‌شناسی ]این مفهوم قرآنی[ می پردازد. هستان‌شناسی، به عنوان یک ابزار نوظهور در دانش رایانه و اطلاعات، واژگان کلیدی به کار آمده در محدوده‌اي از دانش را شناسایی، ارتباط میان آن‌ها را تعيين، و بدین ترتیب معاني را استاندارد مي‌كند. در هستان‌شناسی پیشنهادی قرآنی، با در نظر گرفتن چند رابطه مهم معنایی (تعمیم، روند و ترکیب)، ارتباط میان مفاهیم مرتبط در قالبی مناسب و به‌صورت نمودارهای شبکه‌ای با پیکان‌های ساده و خط‌چین و خطوط هَمرَس نمایش می‌یابد. ملاحظه خواهد شد که به کارگیری ابزار هستان‌شناسی در تحلیل معنای سطح گفتمانی مفهوم عمل صالح، درک تازه و روشنی را از این مفهوم قرآنی پیش‌رو خواهد گذاشت که ناگزیر تبعات و رویکردهای تربیتی نوینی را به دنبال خواهد داشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - درآمدی بر هستان‌شناسی قرآنی و تأثیر آن بر واژگان شناختی با تأکید بر مفهوم عمل صالح
فاطمه مولودی مرتضی ایراوانی نجفی سهیل پیروزفرمعنای واژه عمل صالح، موضوعی چالش برانگیز در میان پژوهشگران اسلامی بوده است. بیشتر بررسی‌های معنایی این واژه قرآنی بر پایه تحلیل‌های لغوی و اصطلاحی و برداشت‌های شخصی محققان و مفسران از آیات قرآن و منابع اسلامی صورت گرفته، و تنها در مواردی اندک، روند معنایابی این واژه به چکیده کاملمعنای واژه عمل صالح، موضوعی چالش برانگیز در میان پژوهشگران اسلامی بوده است. بیشتر بررسی‌های معنایی این واژه قرآنی بر پایه تحلیل‌های لغوی و اصطلاحی و برداشت‌های شخصی محققان و مفسران از آیات قرآن و منابع اسلامی صورت گرفته، و تنها در مواردی اندک، روند معنایابی این واژه به صورت نظام‌مند دنبال شده است؛ این در حالی است که به ویژه در چند دهه اخیر، دانش معناشناسی به عنوان بخشی از دانش به سرعت تحولات گسترده‌ای را تجربه کرده است؛ و جا دارد که معنایابی‌های قرآنی، همگام با پیشرفت این دانش بههنگام شوند. با نگاهی گذرا به مطالعات معناشناسی به‌ویژه در دوره معاصر، می‌توان معنایابی را در سه سطح واژه، سیاق و گفتمان دنبال کرد. این پژوهش به تحلیل معنایی واژه قرآنی عمل صالح در سطح گفتمان، با معرفی و به کارگیری هستان‌شناسی ]این مفهوم قرآنی[ می‌پردازد. هستان‌شناسی، به عنوان یک ابزار نوظهور در دانش رایانه و اطلاعات، واژگان کلیدی به کار آمده در محدوده‌اي از دانش را شناسایی، ارتباط میان آن‌ها را تعيين، و بدین ترتیب معاني را استاندارد مي‌كند. در هستان‌شناسی پیشنهادی قرآنی، با در نظر گرفتن چند رابطه مهم معنایی (تعمیم، روند و ترکیب)، ارتباط میان مفاهیم مرتبط در قالبی مناسب و به‌صورت نمودارهای شبکه‌ای با پیکان‌های ساده و خط‌چین و خطوط هَمرَس نمایش می‌یابد. ملاحظه خواهد شد که به کارگیری ابزار هستان‌شناسی در تحلیل معنای سطح گفتمانی مفهوم عمل صالح، درک تازه و روشنی را از این مفهوم قرآنی پیش‌رو خواهد گذاشت که ناگزیر تبعات و رویکردهای تربیتی نوینی را به دنبال خواهد داشت. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - موانع ترمینولوژیک همکاری میان‌رشته‌ای تاریخ با مطالعات قرآنی و راهکار برون‌رفت از آن
حسین شجاعیدر یک سازوکار میان‌رشته‌ای، تعاملی در سه بعد اصطلاح‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی می‌بایست رخ دهد. ناظر به ترتیبی که در میان این سه بعد وجود دارد، می‌بایست که تمامی گام‌ها به درستی برداشته شود؛ زیرا بروز خطا در هر بخش قابلیت تسری به گام‌های دیگر را داشته و در نهایت موج چکیده کاملدر یک سازوکار میان‌رشته‌ای، تعاملی در سه بعد اصطلاح‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی می‌بایست رخ دهد. ناظر به ترتیبی که در میان این سه بعد وجود دارد، می‌بایست که تمامی گام‌ها به درستی برداشته شود؛ زیرا بروز خطا در هر بخش قابلیت تسری به گام‌های دیگر را داشته و در نهایت موجب شکل‌گیری پیوندهایی غیراصولی در یک مطالعۀ میان‌رشته‌ای میشود. از میان سه سطحی که به آن‌ها اشاره شد؛ موفقیت در رسیدن به زبانی مشترک، اصلی‌ترین مسئله‌ای است که در همان آغازین گام‌های یک مطالعۀ میان‌رشته‌ای می‌بایست مدنظر قرار بگیرد. چرا که عدم توفیق در این زمینه موجب شکل‌گیری برداشت‌هایی مختلف از مفاهیم میشود و بدین سبب شاهد پیشروی پژوهش تا مرز نافهمی برای خوانندگان اهل فن می‌گردیم؛ بررسی اصطلاح «تاریخ» و درک‌های مختلفی که از آن در گفتمان‌های مختلف وجود دارد می‌تواند نمونه‌ای روشن برای تبیین این موضوع به حساب بیاید؛ در بسیاری از مواقع تلقی قرآن‌پژوهان ـ مخصوصا عالمانی که در دوران حاضر قرار دارند از اصطلاح «تاریخ» با تلقی مورخ متفاوت است. این تلقی متفاوت به صورت مستقل سوء تفاهم‌‍‌هایی جدی را پدید می‌آورد که گاهی موجب بی‌اعتباری یک پژوهش قرآنی ـ تاریخی نزد اهل تاریخ میشود. این پیشامد حاکی از نیازمندی دوباره به بازخوانی اصطلاح «تاریخ» و رسیدن به درکی مشترک از آن است. بدین سبب مقاله پیش رو قصد دارد با روش گفتمان کاوی معانی تاریخ، اولاً، ناهمگونی این اصطلاح را نشان داده و بدین نحو مانعی که در تعامل میان‌رشته‌ای تاریخ و مطالعات قرآنی وجود دارد را تبیین کند و ثانیاً، با ارائۀ راهکاری اصطلاح شناختی تلاشی در جهت از میان بردن این اختلافات کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - گونه‌شناسی تبیین‌های علمی از قرآن کریم
شادی نفیسیتفسیر علمی یکی از روش‌های تفسیری است که در دوره معاصر با آثار متعدد به شکوفایی رسیده است. در این روش تفسیری از یافته‌های علم تجربی جهت تبیین بهتر آیات قرآن استفاده میشود. شناسایی این نقش تبیینی در فهم بهتر رابطه علم با قرآن تأثیرگذار است. در این تحقیق با استفاده از چکیده کاملتفسیر علمی یکی از روش‌های تفسیری است که در دوره معاصر با آثار متعدد به شکوفایی رسیده است. در این روش تفسیری از یافته‌های علم تجربی جهت تبیین بهتر آیات قرآن استفاده میشود. شناسایی این نقش تبیینی در فهم بهتر رابطه علم با قرآن تأثیرگذار است. در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی، این نقش در سه سطح تبیین مفهوم مفردات آیات، تبیین مفهوم گزاره‌های قرآنی و ارائه مصادیق جدیدتر بررسی شده است. در عین آن‌که نقش تبیینی علم فراتر از این موارد، می‌تواند صرفاً نزدیک ساختن برخی حقایق دینی به ذهن بشر باشد، تفسیرهای علمی ارائه شده در سطح تبیین مفهوم مفردات آیه بعضاً به توسعۀ معنای کلمه یا تضییق معنای آن می‌انجامد یا در ترجیح یک معنا از میان معانی چندگانه محتمل برای آیه، یکی را قوت می‌بخشد. نقش اطلاعات علمی در تبیین مفهوم گزاره‌ها در قالب هفت دسته قابل طبقه بندی است: تبیین مفهوم عبارت، تبیین وجه شبه، تبیین وجه تقسیم، تبیین چگونگی، تبیین علت اختصاص به ذکر، تبیین نسبت و نهایت ترجیح یک احتمال این طبقه بندی را شامل میشود. از طرف دیگر برخی تفسیرهای علمی با ظاهر آیه سازگارتر است و تفسیرهای تکلف‌آمیز گذشتگان را ناموجه می‌سازد، هم‌چنانکه برخی دیگر از تفسیرهای علمی با طرح یک تفسیر احتمالی در کنار احتمال‌های پیشین گستره معنایی آیه را وسعت می‌بخشد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - تحلیل فضاهای ذهنی گفتمان شیطان در قرآن
محمد حسین شیرافکن علی رضا قائمی نیاانسان موجودی کمال طلب است و برای رشد خود نیاز به شناسایی موانع مسیرش دارد. از جمله موانع بزرگ بر سر راه انسان برای دوری او از خدا، شیطان است. لذا شناسایی و معرفت به شیطان به عنوان مانعی بزرگ برای رسیدن به هدف معیّن شده برای انسان، ضروری است. در قرآن کریم گفتگو‌های مختلف چکیده کاملانسان موجودی کمال طلب است و برای رشد خود نیاز به شناسایی موانع مسیرش دارد. از جمله موانع بزرگ بر سر راه انسان برای دوری او از خدا، شیطان است. لذا شناسایی و معرفت به شیطان به عنوان مانعی بزرگ برای رسیدن به هدف معیّن شده برای انسان، ضروری است. در قرآن کریم گفتگو‌های مختلفی بیان شده است. از جمله گفتگو‌هایی که در قرآن کریم به آن پرداخته شده، کلامی است که شیطان آن را مطرح می‌کند. پرداختن به کلام شیطان در قرآن، کاشف از اهمیت این کلام در نظر خدای متعال است. در این نگاشت با مطالعه آیات مربوط به کلام شیطان و تحلیل آن به واسطه مفهوم سازی‌های شناختی در پی تبیین و شناخت واقعیت کلام شیطان در قرآن و چگونگی مفهوم‌سازی‌های این دسته آیات هستیم. با بررسی کلام شیطان در پنج محور، فضاهای ذهنی پیرامون برتری شیطان، درخواست مهلت، تسلّط، خیرخواهی و وعدۀ شیطان، حاصل شده و در مقام تحلیل قرار گرفته است. می‌توان بیان داشت که فضای ذهنی شیطانی دقیقاً در مقابل فضای ذهنی الهی قرار داشته و پیروان هر دسته به فضای ذهنی مطابق با ظرفیت و افکار خود گرایش دارند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - ویژگی‌های ممتاز واژة الله از منظر معناشناختی و خوشنویسی
صادق ارشی مرتضی حاجی مزدرانی احمد محمدی اکملمقالۀ حاضر پژوهشی در باب واژة «الله» بوده و درصدد نشان دادن امتیاز خاص واژة «الله» نسبت به سایر واژهها است. این امتیاز جدای از تقدس این واژه، دارای معنای آسمانی است و مسلماً به شعوری آگاهانه باز میشود که در منحصرکردن این واژه نسبت به واژگان دیگر به‌‌کار رفته است. ممت چکیده کاملمقالۀ حاضر پژوهشی در باب واژة «الله» بوده و درصدد نشان دادن امتیاز خاص واژة «الله» نسبت به سایر واژهها است. این امتیاز جدای از تقدس این واژه، دارای معنای آسمانی است و مسلماً به شعوری آگاهانه باز میشود که در منحصرکردن این واژه نسبت به واژگان دیگر به‌‌کار رفته است. ممتازی واژة الله در هنر و سمنتیک به خصوص در کتابت این واژه توسط نخستین کاتبان، عمدی و آگاهانه صورت گرفته است. اگرچه این واژه از کلمات قرآن و زبان عربی محسوب میشود و در ظاهر مثل دیگر واژهها است، اما هیچ گونه شباهت معنایی و کتابتی به دیگر واژگان ندارد. این واژه در معناشناسی و ساختار نیز همیشه خلاف قاعدۀ سمنتیک(معناشناسی و ساختار) بوده و از نظر معنایی، لغوی، ریشه‌‌شناسی و قواعد دستوری نیز با سایر کلمهها متفاوت است. در خوشنویسی نیز این واژه، استثنا است و به هیچ عنوان از قواعد نوشتاری دیگر واژهها پیروی نمی‌‌کند و قاعدۀ نوشتاری آن منحصر به‌‌فرد است و هیچ واژة دیگری نیز نمیتواند از قاعدۀ نوشتاری الله پیروی کند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - شناسایی معیارهای زمینه‌های پژوهشی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم
زهرا نقی زاده زهرا فیضیهر حوزه دانشی از شاخه‌ها و زمینه‌های متنوعی تشکیل شده است و در درون هر کدام از آن‌ها سوالات و مسائلی وجود دارد که نیازمند تحقیق است. ولیکن از منظر ساختارهای سازمانی تعیین زمینه‌ها و انجام پژوهش بر روی آن‌ها، در کاهش هزینه موثر بوده و معیارهایی نیاز است تا بر اساس آن زمی چکیده کاملهر حوزه دانشی از شاخه‌ها و زمینه‌های متنوعی تشکیل شده است و در درون هر کدام از آن‌ها سوالات و مسائلی وجود دارد که نیازمند تحقیق است. ولیکن از منظر ساختارهای سازمانی تعیین زمینه‌ها و انجام پژوهش بر روی آن‌ها، در کاهش هزینه موثر بوده و معیارهایی نیاز است تا بر اساس آن زمینه‌های پژوهشی شناسایی شود. این مساله خصوصا در زمینه پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن با دیگر علوم خود را نشان می‌دهد . بر این اساس مقاله حاضر با هدف شناسایی معیارهایی جهت تعیین زمینه‌های پژوهشی در حوزه مطالعات میان رشته‌ای قرآن و علوم تدوین شده است. روش انجام این پژوهش از نظر روش‌شناسی کیفی بوده و در آن با استفاده از مطالعه کتابخانه‌ای، گروه متمرکز و تکنیک گروه اسمی (NGT) انجام شده است. جامعه آماری شامل 7 نفر از کارشناسان علوم قرآنی، علوم تربیتی، جامعه شناسی و مدیریت آموزشی بوده‌اند. با استفاده از نظرات کارشناسان 7 معیار جهت تعیین زمینه‌های پژوهشی تعیین شده‌اند، این هفت معیار عبارتند از تعیین میزان خلأ‌های پرداختن به موضوع، تعیین ظرفیت قرآنی پرداختن به موضوع، بازار پژوهش موضوع، تنوع حوزه‌های دانشی مرتبط، میزان تاثیرگذاری مشکلات آن حوزه بر جامعه، در برگیری موضوع، توان تخصصی موجود در کشور و سازمان است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - بررسی و رتبه بندی علوم و معارف در قرآن کریم
مهدی اسمعیلی صدرآبادی نجمه کاظمیهمزمان با نزول قرآن کریم، بنیان‌های اولیه مباحث علوم قرآن استوار شد. لذا این دانش به فاصله اندکی پس از نزول قرآن پدید آمد و با شماری از صحابه و تابعان به بالندگی رسید از این رو آنچه امروز به‌جا مانده سرمایه گران‌سنگ در ادوار و عرصه‌های گوناگون محققان صدر اسلام است. برا چکیده کاملهمزمان با نزول قرآن کریم، بنیان‌های اولیه مباحث علوم قرآن استوار شد. لذا این دانش به فاصله اندکی پس از نزول قرآن پدید آمد و با شماری از صحابه و تابعان به بالندگی رسید از این رو آنچه امروز به‌جا مانده سرمایه گران‌سنگ در ادوار و عرصه‌های گوناگون محققان صدر اسلام است. براین اساس، بازکاوی چگونگی این تعاریف نزد دانشمندان دارای اهمیت زیادی بوده است؛ چنان‌که اندیشمندان در قرون گذشته بر اساس معیارهای خویش، تقسیم بندی خاصی از آن داشتند. براین اساس پژوهش تحلیلی-توصیفی حاضر درصدد است با توجه به دو معیار علوم درونی و بیرونی قرآنی به تبیین و رده بندی این موضوع مهم بپردازد. نتایج این نوشتار حاکی از اختصاص علوم فی القرآن به علوم درونی و علوم للقرآن به علوم بیرونی است که مقدمه شناخت و وصول به محتوای قرآن کریم است. لذا در سراسر این رده‌بندی قرآن کریم موضوعیت تام دارد. پرونده مقاله