استحقاق اجرت‌المثل مدیر در اداره مال غیر از دیدگاه قرآن کریم و حقوق ایران
محورهای موضوعی : قرآن و حقوقحمیده داداش‌پور 1 * , سید محمد اسدی نژاد 2
1 - دانشگاه گیلان
2 - دانشگاه گیلان
کلید واژه: اجرت‌المثل حسبه احسان امربه معروف و نهی از منکر,
چکیده مقاله :
اجرت‌المثل متصرف یا مدیر در اداره مال غیر از مواردی است که قانون مثل سایر موارد مرتبط با آن از جمله مسئولیت مدنی، خصوصیات مدیر، شرایط اداره و شرایط مال مورد اداره و... در ارتباط با آن سکوت اختیار کرده است؛ آیاتی از قرآن کریم موسوم به آیات قیام، تعاون، ولایت، آیه 152 سوره مبارکه انعام که به عنوان آیه‌های احسن، احسان و... هستند هرکدام یک جنبه از اداره مال غیر را شامل می‌شوند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، درصدد اثبات عدم استحقاق اجرت‌المثل برای مدیر مال غیر بر اساس آیات قرآن است. مهم‌ترین مستند نظریه اشاره شده، اداره مال غیر از باب حسبه بودن عمل است. از نظر بیشتر فقها و اندیشمندان مهم‌ترین دلیل حسبه، آیات امر به معروف و نهی از منکر بوده است؛ صرف نظر از چند آیه در قرآن با اصطلاح امر به معروف و نهی از منکر به‌نظر می‌رسد آیات دیگر و حتی آیات مربوط به اداره مال غیر با توجه به توسعه مفهوم امر به معروف و نهی از منکر توسط فقها و اندیشمندان به سوی مسائل اجتماعی، مشمول همین آیات حسبه هستند و حسبه را همان امر به معروف و نهی از منکر می‌دانند و شاید بتوان گفت بر اساس قاعده احترام عمل، مدیر، مستحق اجرت‌المثل عمل خود است، لکن هدف اصلی بررسی استحقاق اجرت‌المثل مدیر بر اساس آیات قرآن است و خداوند بارها در آیات خود وعده اجرت اخروی به بندگان خویش داده است و خود را بزرگ‌ترین محاسب دانسته و اجر کریم را در نظر می‌گیرد.
Ujrat ul Misl (compensation for one’s work) of the tenant or manager in managing other’s property is among issues about which the law has remained silent just as it has been silent about other related issues such as civil liability, characteristics of manager, conditions for managing the property and conditions of the property being managed, etc. This paper, using the descriptive-analytical method, seeks to prove that, based on verses of the Quran, manager of other’s property does not deserve to receive Ujrat ul Misl. In view of most jurists and scholars, the main reason for Hisbah is the verses related to Enjoining Good and Forbidding Wrong. Apart from several verses in which there is the term “Enjoining Good and Forbidding Wrong”, it seems that other verses, including even verses related to managing other’s property can be considered verses of Hisbah, given the extension of the concept of Enjoining Good and Forbidding Wrong by some jurists and thinkers who deem Hisbah the same thing as Enjoining Good and Forbidding Wrong. May be it could be said that based on the principle of respect for action, manager deserves Ujrat ul Misl of his action. However, the main purpose is studying if manager deserves Ujrat ul Misl based on verses of the Quran and God has frequently promised great reward in the Hereafter for His servants and described Himself as the greatest Muhasib (bookkeeper).
قرآن کریم.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1408ق). مقدمه ابن خلدون. بیروت: دارالفکر.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق). لسان العرب (جلد سیزدهم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن منظور، محمدبن مکرم (1401ق). لسان العرب (جلد اول). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ازهری، محمدبن احمد (1421ق). تهذیب اللغته (جلد سیزدهم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
اصفهانی، محمد حسین (1409ق). بحوث فی الفقه (کتاب الاجاره). قم: موسسه النشر الاسلامی.
امامی، سید حسن (1379). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
انصاری، محمد علی( 1415ق) الموسوعه الفقهیه المیسره. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
آل بحر العلوم، سید محمد (1362). بلغته الفقهیه. تهران: ناصرخسرو.
بجنوردی، سید محمد (1419ق). قواعد الفقهیه (جلد دوم، تحقیق: محمد حسین الدرایتی و مهدی المهریزی). قم: نشر الهادی.
بجنوردی، سیدمحمد (1382). قواعد الفقهیه (جلد چهارم). قم: دلیل ماه.
تهرانی، محمد حسن (1408ق). الذریعه الی التصانیف الشیعه (جلد پانزدهم). قم: موسسه اسماعیلیان.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1381). تئوری موازنه. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). فرهنگ عناصر‌شناسی. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1387). دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت (جلد اول). تهران: بنیاد راستاد.
حایری، سیدعلی (1376). شرح قانون مدنی. تهران: کتابخانه گنج دانش.
حر عاملی، محمدالحسن(بی‌تا). وسائل الشیعه. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
حکمت‌نیا، محمود (1386). مسئولیت مدنی در قرآن. مجله فقه و حقوق، 4 (15).
حلَی، ابن ادریس (1410ق). السرایر. قم: موسسه االنشر الاسلامی.
حلَی، جعفر بن حسن (1403ق). شرایع الاسلام. بیروت: دارالاضواء.
دهخدا، علی اکبر (1387). لغتنامه (جلد اول). تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
رحمانی، محسن (1386). اختیارات و تعهدات ناشی از اداره مال غیر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
رضوی، سید علی(1390). تحلیل فقهی حقوقی اداره مال غیر(ماده 306 قانون مدنی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
شریعتمداری، جعفر (1372). شرح و تفسیر لغات قرآن براساس تفسیر نمونه. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
شهید ثانی عاملی، زین‌الدین‌بن علی (1414ق). مسالک الافهام (جلد ششم). تهران: دارالکتب الاسلامیه. صابری، علی (1379). پروژه بررسی فقهی اداره فضولی اموال غیر. دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری .
صفایی، سید حسین و هوشمند فیروز آبادی، حسین (1393). عناوین خاص مسئولیت مدنی در قرآن. مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، 6 (4).
صفری، اسفندیار (1392). بررسی فقهی و حقوقی اداره مال غیر. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی. طباطبایی، سید محمد حسین (1394). المیزان. بی‌جا: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
طبرسی، فضل بن حسن (1333). مجمع البیان. بی‌جا: صیدا.
طریحی، فخرالدین (1362). مجمع البحرین (دو جلد در یک جلد). تهران: کتاب فروشی مرتضوی. عسکری، ابوهلال (1353). الفروق اللغویه. مصر: مکتبت القدسی.
علیدوست، ابوالقاسم (1381). فقه و عقل. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
علیدوست، ابوالقاسم (1387). قرآن کریم و قاعده احسان. فقه و حقوق، 5(17).
عمید، حسن (1376). فرهنگ فارسی عمید. تهران: انتشارات امیرکبیر.
فاضل، مقداد (بی‌تا). کنز العرفان (جلد دوم). قم: موسسه النشر الاسلامی.
فیومی، احمد (1425ق). المصباح المنیر. قم: دارالهجرت.
قنبری، حمید (1382). مقارنه آرای امامیه واهل سنت در حسبه و امور حسبیه. مجله مطالعات اسلامی، 61.
کاتوزیان، ناصر (1378). الزامات خارج از قرارداد. تهران: دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1385). حقوق مدنی (معاملات معوض ـ عقود تملیکی). تهران: به‌نشر.
کاشف‌الغطا، حسن‌بن‌جعفر‌بن‌خضر (1422ق). انوارالفقاهه، کتاب الاجاره. عراق: نجف اشرف، موسسه کاشف الغطا.
کاشف الغطا، علی بن محمدرضا بن هادی (1381). النورالساطع فی الفقه النافع (جلد اول). عراق: نجف اشرف، مطبعه الآداب.
کاشف الغطا، محمدحسین بن علی بن محمدرضا (1359). تحریر المجله (جلد اول). عراق: نجف اشرف، المکتبه المرتضویه.
محقق داماد، سید مصطفی (1393). قواعد فقه (بخش مدنی 2). تهران: انتشارات سمت.
مراغی، میر عبدالفتاح (1417ق). العناوین. قم: موسسه نشر اسلامی.
مصطفوی، سید محمد کاظم (1417ق). القواعد. قم: موسسه النشر الاسلامی.
مطهری، مرتضی (1363). ده گفتار. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1387). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1413ق). انوار الفقاهه (کتاب البیع). قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
مکارم شیرازی، ناصر (1416ق). قواعد الفقهیه (جلد دوم). قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین (ع).
ملکی میانجی، محمدباقر (1418ق). منابع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: موسسه الطباعه والنشر، وزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی.
منتظری، حسینعلی (1408ق). دراسات فی ولایت الفقیه. قم: المرکز العالمی للدراسات االاسلامیه.
موسوی بجنوردی، محمدحسن (1382). القواعد الفقهیه (جلد چهارم). قم: دلیل ماه.
موسوی خمینی، سید روح الله (1379). البیع (جلد اول). بی‌جا: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی(1413ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: موسسه المنار.
نجفی، شیخ محمد حسین (1373). جواهر الاکلم. تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
ولیخانی، ندا (1391). امر به معروف و نهی از منکر. بنیاد علوم و معارف اسلامی، جامعه مجازی تدبر در قرآن کریم. www.tadabor.org.
همدانی، رضا (1420ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: بی‌نا.
همدانی، رضا (1416ق). مصباح الفقیه. قم: موسسه نشر الاسلامی.