شناسایی و تحلیل خلأهاي موجود در پژوهش‌‌های انجام شده در زمینه آموزش قرآن
محورهای موضوعی : روش شناسی مطالعات میان رشته ایزهره جعفری‌فر 1 * , زهرا نقی زاده 2
1 - dwe
2 - دانشگاه علوم پزشکی
کلید واژه: آموزش قرآن# پژوهش# خلأ# مقطع تحصیلی ابتدایی#,
چکیده مقاله :
در کشور ما، به اقتضای جایگاه خاص دین اسلام در فرهنگ مردم ایران و جایگاه ویژه قرآن در اعتقادات دینی، باید آموزش قرآن مورد توجه خاص همگان باشد تا شرایط لازم برای تحقق اهداف این درس فراهم آید. از این رو، درس قرآن، در بین دروس مختلف دوره‌‌های تحصیلی از اهمیت ویژه‌‌ای برخوردار است. شاید بر اساس همین اهمیت است که تحقیقات زیادی پیرامون برنامههای آموزش قرآن و وضعیت موجود آن‌ها در مدارس کشور انجام شده است. پژوهش حاضر، بنا دارد تا با مروری بر پژوهش‌‌های پیشین مرتبط با برنامههای آموزش قرآن در مقطع تحصیلی ابتدایی، خلأها و شکاف‌‌های موجود در این تحقیقات را شناسایی و تحلیل کند. به منظور تحقق این هدف، از روش مطالعات کتابخانه‌‌ای استفاده شده است. بدین ترتیب، ابتدا مروری بر پژوهش‌‌های انجام شده در زمینه آموزش قرآن در مقطع تحصیلی ابتدایی صورت گرفت. پس از مرور اولیه این تحقیقات، حیطه‌‌های کار شده و حیطه‌‌های کار نشده (خلأها) آن‌ها در سه بعد اهداف آموزش قرآن، روش تحقیق و جامعه آماری این تحقیقات شناسایی و استخراج گردیدند. بر اساس یافته‌‌های این پژوهش، به نظر می‌‌رسد در تحقیقات انجام شده، بیشتر بر روخوانی و روان‌خوانی به عنوان اهداف برنامههای آموزش قرآن در مدارس ابتدایی تأکید شده، و اهدافی مانند درک معنا و سبک زندگی در این تحقیقات کمتر مدنظر قرار گرفته‌‌اند. بسیاری از تحقیقات پیشین با روشهای کمی انجام شده و تعداد کمی از این تحقیقات با استفاده از روشهای تحقیق کیفی و بخصوص روش آمیخته (کمی-کیفی) اجرا شده‌‌اند. همچنین، نقش دانشآموزان و معلمان در تحقیقات پیشین بسیار پررنگ‌‌تر از نقش والدین، متخصصان تعلیم و تربیت و متخصصان علوم قرآنی است و بیشتر تحقیقات پیشین مورد بررسی در تحقیق حاضر، در مقاطع تحصیلی ابتدایی انجام شده‌‌اند، و مقاطع تحصیلی متوسطه اول و دوم در این تحقیقات تا حد زیادی نادیده گرفته شده‌‌اند.
Due to the special status of the religion of Islam in the culture of the Iranians in our country and the special place Quran has in the religious doctrine, teaching Quran must be to everyone's attention so that the requirements for achieving the goals of this course is provided. Hence, among the various courses being held during the educational year, the course of Quran is of special importance. Thus it may be for the same importance that there has been done many research on programs on teaching Quran and their current position in the schools of the country. This study, intends to make a review of the preceding studies related to programs on teaching Quran focusing on elementary level and identify and analyze the existing gaps in these researches. In order to achieve this objective, library studies is used. Therefore, first a review of studies on programs on teaching Quran focusing on elementary level was made. After a primary review on these researches, the areas discussed and the areas not discussed (gaps) were identified, extracted and categorized including three aspects as follows: objectives of teaching Quran, research method and statistical population. Based on findings of this study, it seems that in the previous researches, there has been put more emphasis on reciting and reading as the objectives of programs on teaching Quran in elementary level and objectives like meaning comprehension and lifestyle are considered secondary. Many of the previous studies are done with quantitative methods and a few are implemented using qualitative research method, particularly the combined method (quantitative-qualitative). Moreover, in the previous research the role of students and teachers is highlighted in comparison to the role of parents, experts in educating and training and experts in Quranic sciences, hence most previous researches discussed in this study are conducted on the elementary level, and the first and second level of high school are considerably ignored.
احمدمخبر، منا (1393). طراحی الگوی اثربخشی عوامل آموزشی مبتنی بر وب به منظور تسهیل‌سازی عامل یادگیری در درس قرآن. پایان‌نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.
ارغوانی، غلامعلی (1391). بررسی سیر آموزش قرآن در دوره ابتدایی طی سال‌‌های 1369 تا 1389 (تأسیس مدارس قرآنی). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن.
اشراقی، مهدی (1388). تحلیل و ارزشیابی سی‌‌دی‌‌های چندرسانهای آموزش قرآن بر اساس استانداردهای طراحی و تولید چندرسانه‌‌ای‌‌های آموزشی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد تکنولوژی آموزشی، رشته دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی.
آقاشیری، صدیقه (1391). میزان توجه به مؤلفه‌‌های خلاقیت در برنامه درسی قرآن کریم دوره ابتدایی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
بهرامی نسب، مژگان (1391). ارزشیابی برنامه آموزش قرآن از دیدگاه ذینفعان آموزشی در مقطع ابتدایی در منطقه 7 آموزش و پرورش شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
پالش، محمدحسن (1393). ارزیابی کیفیت آموزش دروندادهای آموزشی درس قرآن کریم در پایه سوم راهنمایی با بهره‌‌گیری از الگوی سیپ در شهر دزفول. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌‌ریزی آموزشی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول.
پناهی، حسین (1394). تأثیر آموزش چندرسانهای قرآن در میزان یادگیری-یادداری درس قرآن دانشآموزان پسر با نیازهای ویژه ذهنی پایه ششم ابتدایی شهر اراک. دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
چهارباشلو، حسین (1388). تحلیل محتوای کتاب‌های بخوانیم، تعلیمات اجتماعی (مدنی)، هدیههای آسمانی و قرآن پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی سال 1388 به منظور بررسی برخی مقوله‌های تربیت اخلاقی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
حاجی زاهدی، محمد (1377). عوامل مؤثر در موفقیت دانشآموزان در درس قرآن سال دوم مدارس راهنمایی (شهر مشهد). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
خدرلو، عباسعلی (1384). بررسی محتوای کتاب جدیدالتالیف هدیههای آسمانی پایه سوم ابتدایی از دیدگاه معلمان شهرستان خوی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده علوم اجتماعی و روان‌شناسی.
خوش خلق، ایرج (1388). ارزشیابی اجرای آزمایشی برنامه جدید قرآن در دانشآموزان پایه سوم. پژوهشکده تعلیم و تربیت آموزش و پرورش.
درامامی، نرگس (1390). تحلیل محتوای کتاب‌های بخوانیم، تعلیمات اجتماعی (مدنی)، هدیههای آسمانی و قرآن پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی سال 1388 به منظور بررسی برخی مقوله‌های تربیت اخلاقی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.
رضایی، اسفندیار ( 1384). بررسی علل ضعف سوادآموزان دوره تکمیلی و پایان دوره در درس قرآن از دیدگاه آموزشیاران و سوادآموزان در استان قزوین شورای تحقیقات سازمان آموزش و پرورش استان قزوین.
روحانی، ندا (1393). کاربرد تصویر‌سازی در آموزش قرآن به کودکان دبستانی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه کاشان، دانشکده هنر و معماری.
ریاضی، سپند (1377). بررسی موانع و مشکلات تحقق اهداف برنامههای آموزشی قرآن در دبیرستآن‌های دخترانه تهران از دیدگاه دبیران ارشد برنامه ریزی. کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، دانشکده علوم تربیتی.
سعیدی رضوانی، محمود؛ پرتو، مسلم؛ سرشور خراسانی، غلام عباس (1388). ارزشیابی برون داد برنامه آموزش قرآن پایه پنجم ابتدایی. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 8(31)، 36-7.
شعبانی، زهرا (1388). بررسی ارزشیابی برنامه درسی قرآن پایه چهارم ابتدایی. دو فصلنامه تربیت اسلامی، 4(8)، 140-105.
شیخ پور، ابراهیم. سعیدی گراغانی، عباس. (1393). عوامل مؤثر بر استفاده از روش تدریس فعال درس هدیههای آسمانی در دوره ابتدایی از دیدگاه آموزگاران. نخستین همایش ملی علوم تربیتی و روان‌شناسی.
صفرزایی، حبیب‌‌الله (1392). عوامل مؤثر بر روخوانی، روان‌خوانی و انس با قرآن دانشآموزان دوره ابتدایی شهرستان هیرمند از دیدگاه معلمان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
صفوی، محمدرضا (1393). طراحی و ارزشیابی اثربخشی الگوی آموزش قرآن کریم در دوره ی ابتدایی. پایان نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.
طاهری، حسن (1377). ارزشیابی برنامه درسی آموزش قرآن پایه اول ابتدایی (آزمایشی) در دبستآن‌های پسرانه و دخترانه. سازمان پژوهش و برنامه‌‌ریزی آموزش و پرورش.
فتوحی، بیتا (1391). مطالعه میزان به کار گیری روشهای آموزش قرآن در دوره ابتدایی از دیدگاه معلمان شهراسداباد سال 90-1391. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا، پژوهشکده ادبیات.
گیوکی، سمیه (1394). بررسی اثربخشی تغییرات برنامه درسی قرآن مئدارس ابتدایی شاهد و ایثارگر شهر بیرجند. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، دانشکده روان‌شناسی وعلوم تربیتی.
محمد حسن، زینب (1394). بررسی تأثیر کتاب هدیههای آسمانی پایه دوم و سوم ابتدایی روی رشد معنوی دانشآموزان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی.
منصوری، پروانه (1393). بررسی عوامل مؤثر بر بهبود آموزش قرآن از منظر معلمان دوره ابتدایی شهر تهران در سال تحصیلی 91-92. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌‌ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان‌شناسی و علوم اجتماعی.
منوچهری، نقی (1374). بررسی مشکلات و دلایل عدم دسترسی به اهداف برنامههای آموزش درس قرآن در مدارس ابتدایی شهرستان همدان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی. میرزامحمدی، محمد حسن؛ افشار، عبدالله؛ شاهرضائی، سید رسول و قبادی، محترم (1391). ارزشیابی برون داد برنامه آموزش قرآن پایه پنجم ابتدایی در سال تحصیلی 89-1388. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 12(45)، 44-23.
نگارش، حمید. دامن پاک مقدم، ناهید (1388). آسیب‌شناسی تربیت اسلامی در مدارس راهنمایی استان قم و راهکارهای مدیریتی درمان آن. مجله مدیریت فرهنگی، 3(5)، 59-37.
نیکوکار، شکوفه (1385). بررسی تأثیر آموزش تعلیمات دینی (هدیههای آسمان) بر رفتار دینی دانشآموزان کلاس چهارم ابتدایی منطقه ۵ و ۱۶ (از دید معاونین و معلمین). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان‌شناسی و علوم اجتماعی.
وکیل، مسعود (1381). نگاهی به برنامه جدید آموزش قرآن کریم در آموزش و پرورش ایران. نشریه رشد آموزش قرآن، 1.
هومن، عباس (1379). ارزشیابی جامع اجرای آزمایشی برنامه آموزش قرآن در پایه‌های اول، دوم ابتدایی سراسر کشور، در سال تحصیلی 78 -79. پژوهشکده تعلیم و تربیت وزارت آموزش و پرورش.