رابطه توسعه اقتصادی و عدالت اقتصادی از منظر قرآن
محورهای موضوعی : قرآن و اقتصاد
1 - جهاد دانشگاهی
کلید واژه: توسعه اقتصادی, عدالت, نسبت توسعه و عدالت, عدالت اقتصادی در قرآن,
چکیده مقاله :
توسعه‌یافتگی، همچون مدینه فاضله در عصر کنونی تمام تلاش‌های دولت‌ها را به خود معطوف داشته تا هر روز خود را به آن نزدیک‌تر سازند و شباهت بیشتری با جوامع توسعه‌یافته پیدا کنند. اما ناکامی بیشتر کشورهای توسعه‌یافته در دست‌یابی به توسعه و بروز پیامدهایی از قبیل شکاف‌های طبقاتی، فساد، بی‌عدالتی، زوال ارزش‌های انسانی، تعارضات فرهنگی و کاهش معنویت موجب طرح نظریات جدید و اختلافی در عرصه توسعه به ویژه پیرامون نسبت عدالت و توسعه شده است. توسعه اقتصادی در اسلام مبتنی بر مبانی و ارزش‌های وحیانی است که علی‌رغم وجود اشتراکاتی با فرآیند توسعه در غرب، به‌جهت تفاوت در مبانی، فرهنگ و اهداف، مسیری مجزا می‌پیماید. در این تحقیق پس از بررسی مفهوم توسعه و عدالت اقتصادی در قرآن کریم، مشخص شد که این دو مفهوم انطباق زیادی بر یکدیگر دارد و در واقع می‌توان گفت که توسعه‌یافتگی همان راهیابی به‌سوی عدالت اجتماعی است و هر دو در الگوی رفتاری خلیفه الهی به وحدت می‌رسند. عدالت و توسعه، هر دو هدف نهایی اقتصاد اسلامی و زمینه‌ساز یکدیگر هستند و بدون هم کارایی ندارند. همچنین عدالت اقتصادی در محورهای بهره‌وری از منابع و فرصت‌ها، توسعه انسانی، جریان تولید و مصرف، عرصه معاملات و بازتوزیع، افزایش امنیت و اعتماد اقتصادی و بازدهی مضاعف بر یکدیگر اثر می گذارند.
The model of economic development of the West as the utopia of the present century has attracted the attention of less developed countries, But its implementation in many countries has had consequences and conflicts such as class divisions, injustice and the decline of values and it has raised questions about the relationship between justice and development. Economic development in Islam is based on the principles and values of revelation, which, despite having commonalities with the development process in the West, follows a separate path due to differences in the principles, culture and goals. In this study, after studying the concept of Development and Economic Justice in the Holy Quran, it was found that these two concepts are very similar to each other and in fact it can be said that development is the path to social justice and both are united in the behavioral pattern of the divine caliph. Justice and development are both the ultimate goals of Islamic economics and the foundation of each other, and they do not work without each other. Economic justice also affects in the areas of resource utilization and opportunities, human development, production and consumption flows, trade and redistribution, increasing security and economic trust, and double efficiency.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1389ش) ، قم، دارالکتاب الاسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم (1405ق)، لسان العرب، قم، انتشارات أدب الحوزه.
اخوان کاظمی، بهرام (1386ش)، عدالت در اندیشه‌های سیاسی اسلام، قم، بوستان کتاب، چ دوم.
ازکیا، مصطفی(1381ش)، جامعه‌شناسی توسعه، انتشارات کلمه، تهران.
برادران حقیر، مریم؛ دیالمه، نیکو(1389ش)، «مفهوم رشد و توسعه انسانی در دیدگاه اسلام و غرب»، پژوهش‌های علم و دین، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان.
پورمولا، سیدمحمدهاشم؛ غلامی، مرجان؛ بن زاده، راضیه(1394ش)؛ «معناشناسی واژه عدل در قرآن کریم بر مبنای روش ایزوتسو»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، دوره 48، بهار و تابستان.
پیغامی، عادل (1389ش)، «گستره موضوع‌شناختی در پژوهش‌های ناظر بر مباحث عدالت و توسعه»، مطالعات اقتصاد اسلامی، شماره2، بهار و تابستان.
تودارو، مایکل(1379ش)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه فرجادی، غلامعلی، تهران: برنامه و بودجه.
ابوجعفری، روح الله (1389ش)، «جایگاه عدالت در رویکرد سیستمی»، نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
جرداق، جرج(1417ق)، روائع فی نهج البلاغه، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، چاپ 2.
جهانیان، ناصر (1386ش)، «بنیادهای توسعه اقتصادی عادلانه در اسلام»، اقتصاد اسلامی، دوره 7، شماره 25.
جیروند، عبدالله (1368ش) ، توسعه اقتصادی(مجموعه عقاید)، چاپ سوم، تهران: انتشارات مولوی.
خان محمدی، کریم (1388ش)، «مفهوم‌شناسی توسعه و موانع آن از نگاه قرآن مجید»، الاهیات اجتماعی، ش1.
خلیلی تیرتاشی، نصرالله (1380ش)، «توسعه انسانی از دیدگاه اسلام»، معرفت، شماره 49، ص 107-117.
چپرا م. ع.، (1383ش)، «اسلام و توسعه اقتصادی»، مترجم: نظرپور، محمدتقی؛ علوی، سیداسحاق؛ دانشگاه مفید.
درخشان، مسعود (1389ش)، «ملاحظاتی در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1404ش)، «المفردات فی غریب القرآن»، تهران: دفتر نشر کتاب.
رالز، جان (1383ش)، عدالت به مثابه انصاف، ترجمه عرفان ثابتی، تهران، ققنوس.
زریبافان، سیدمهدی(1386ش)، «نظری بر اندیشه توسعه عدالت محور»، پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، ش 41 و 42.
همو؛ جدید زاده، علی(1387ش)، «دورنمای نظام عادلانه اقتصادی از منظر اسلام». مجموعه مقالات توسعه مبتنی بر عدالت، تهران، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع).
دلالی اصفهانی، رحیم، بخشی دستجردی، رسول (1389ش)، «الزاماتی برای طراحی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از منظر دانش اقتصاد»، کتاب نخستین نشست اندیشه‌های راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
سلیمانی، محمد، «تأملی بر نسبت پیشرفت با توسعه و عدالت»، منتشر شده به تاریخ 3/11/1388 در پایگاه: 9576=http://farsi.khamenei.ir/others-article?id
صدر، سیدمحمد باقر(1357ش)، اقتصاد ما، ج 2، ترجمه ع. اسپهبدی، تهران، انتشارات اسلامی.
همو (1350ش)، اقتصاد ما، ج 1، ترجمه محمدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، انتشارات برهان.
همو(1382ش)، اقتصادنا، ج دوم، قم، موسسه بوستان کتاب.
همو (1399ق)، صوره عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، قم، انتشارات خیام.
همو (1401ق)، المدرسه الاسلامیه، تهران، مکتبه اعتماد الکاظمی.
فتحی، آیت اله؛ تقی زاده، تهمینه؛ پورباغبان، سجاد (1393ش)، «نقش آسیب‌های اجتماعی در سرمایه‌گذاری اقتصادی»، فصلنامه دانش انتظامی آذربایجان شرقی، سال سوم، شماره اول.
فوکویاما، فرانسیس، (1379ش)، پایان نظم، سرمایه اجتماعی و حفظ آن، ترجمه توسلی، غلامعباس، جامعه ایرانیان.
فیض کاشانی (1416 ق)، محسن، التفسیر الصافی، قم، موسسه الهادی.
قره‌باغیان، مرتضی (1370ش)، اقتصاد رشد و توسعه، جلد اول، چاپ اول، تهران، نشرنی.
قطب، سیدمحمد (1352ش)؛ عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمه خسروشاهی و گرامی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
کلینی، محمدبن یعقوب (1365ش)، الکافی؛ چاپ چهارم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
طباطبایی، محمدحسین (1382ش)، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سیدمحمدباقر، قم، انتشارات اسلامی.
حکیمی، محمدرضا و دیگران (1367ش)، الحیاه، جلد 3-6، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
خاندوزی، سیداحسان (1390ش)، مدینه عادله، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول.
مجلسی، محمدتقی، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (1368ش)، تهران، اسلامیه.
مرعشی، سیدجعفر، (1377ش)، توسعه اجتماعی (درآمدی بر مدیریت توسعه اجتماعی)، سازمان مدیریت صنعتی.
مکارم شیرازی (1374ش)، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
مصباح یزدی، محمدتقی(1374ش)، آموزش عقائد، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
مصطفوی، سیدحسن (1368ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مطهری، مرتضی (1385ش)، مجموعه آثار استاد مطهری، تهران، انتشارات صدرا.
مطیعی لنگرودی، سیدحسن (1380ش)، «راهبردهایی در ارتباط با تحقق عدالت اجتماعی و توسعه پایدار»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 157.
ملایری، موسی (1387ش)، «علوم اسلامی، قرآن و توسعه»، پژوهش دینی، شماره شانزدهم.
منصور نژاد، محمد (1392ش)؛ زمانی محجوب، حبیب، «نسبت توسعه و عدالت در سه گفتمان لیبراسیم، سوسیالیسم و اسلام»، پژوهش‌های سیاست اسلامی، دوره 1، شماره 1.
موسایی، میثم (1374ش)، دین و فرهنگ توسعه، سازمان تبلیغات اسلامی.
همو (1373ش)، اسلام و فرهنگ توسعه اقتصادی، تحقیقات اقتصادی، شماره 49.
موحد، محمدعلی (1381ش)، در هوای حق و عدالت، تهران، نشر کارنامه.
مهدوی کنی، جزوه آیات الاحکام، بحث قاعده عدل، تحقیق عطاء الله رستگار.
تقوی، نواب حیدر؛ توانایان فرد، حسن (1378ش)، اقتصاد توسعه یک الگوی جدید، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
نظری، حسن (1382ش)، «عدالت اقتصادی از نظر هایک و اسلام»، فصلنامه نامه مفید، شماره 35.
همو (1394ش)، «تربیت نیروی انسانی و رویکرد به عدالت و پیشرفت همزمان»، شماره 78 مجله خردنامه همشهری.
هادوی تهرانی، مهدی (1378ش)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، چ اول، قم، موسسه فرهنگی خانه خرد.
یاسپرس، کارل (1362ش)، آغاز و انجام تاریخ ترجمه محمود لطفی، انتشارات خوارزمی.
Alston, phiip (2005), “Ships Passing in the Night: The current State of thd Human Rights and Development Debate Seen through the Lens of the Millennium Development Goals” Human Rights Quarterly, vol 27.
Kolm, Serge-Christophe (1998). Modern theories of justice.MIT press.
Rawls, J., & Freeman, S. (2002). Lectures on the history of political philosophy. Harvard University press.
Thorbeke, Erik (2007), The Evolution of the Development Doctrine, 1950-2005, Advancing Development, ed. George Mavrotas and Anthony Shorrocks (Houndmills: Palgrave).