معناشناسی مفهوم «احسان» در قرآن کریم با رویکرد ساختاری
محورهای موضوعی : قرآن و اقتصادحسین شجاعی 1 , محمد حسین اخوان طبسی 2 *
1 - فعالیت های قرآنی
2 - جهاد دانشگاهی
کلید واژه: احسان, معناشناسی ساختاری, همنشینی و جانشینی, قرآن کریم,
چکیده مقاله :
احسان یکی از مفاهیم محوری در حیطه اخلاق فردی و اجتماعی بوده و در قرآن کریم نیز مورد توجه است. احسان مفهومی است دارای تنوع معنایی و گستردگی در مصادیق و همین امر ضرورت مطالعه‌ای معناشناختی برای تبیین ابعاد گوناگون کاربرد آن در قرآن کریم را نمایان می‌سازد. این پژوهش بر پایه روش معناشناسی ساختاری، همنشینان و جانشینان این مفهوم در قرآن را استخراج کرده و از این طریق، به یک دسته‌بندی از ابعاد گوناگون احسان در قرآن رسیده است. بر این اساس، در قرآن درباره مصادیق گوناگون احسان، پذیرندگان آن، شروط مقبولیت آن و آثار دنیوی، اخروی و الهی آن سخن به میان آمده است.
احسان یکی از مفاهیم محوری در حیطه اخلاق فردی و اجتماعی بوده و در قرآن کریم نیز مورد توجه است. احسان مفهومی است دارای تنوع معنایی و گستردگی در مصادیق و همین امر ضرورت مطالعه‌ای معناشناختی برای تبیین ابعاد گوناگون کاربرد آن در قرآن کریم را نمایان می‌سازد. این پژوهش بر پایه روش معناشناسی ساختاری، همنشینان و جانشینان این مفهوم در قرآن را استخراج کرده و از این طریق، به یک دسته‌بندی از ابعاد گوناگون احسان در قرآن رسیده است. بر این اساس، در قرآن درباره مصادیق گوناگون احسان، پذیرندگان آن، شروط مقبولیت آن و آثار دنیوی، اخروی و الهی آن سخن به میان آمده است.
. ابن منظور، محمدبن مکرم،۱۴۱۴ ق، لسانالعرب، بیروت، دار صادر
2. احمد ابن فارس، ابوالحسین،1404ق، معجم مقاییس اللغه،تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی
3. پاکتچی، احمد، 1391ش، جزوه گنجواژه قرآن کریم، ساختار معنایی بر اساس یک رابطه شبکه ای، مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع)
4. پاکتچی، احمد، 1393ش، «معناشناسی حسن و قبح در قرآن و احادیث»، دوفصلنامه مطالعات روششناسی دینی، شماره دوم.
5. دهقان، علی، «بررسی حوزه معنایی دانایی در قرآن کریم با سه رویکرد ساختاری، ریشهشناسی و مطالعه سیاقی»، رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس، رشته علوم قرآن و حدیث، 1396.
6. راغب اصفهانى، حسين بن محمد،1412 ه. ق، مفردات ألفاظ القرآن. بيروت، دار القلم.
7. راغب اصفهانى، حسين بن محمد، 1369، ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن با تفسير لغوى و ادبى قرآن، مرتضوى، تهران.
8. زمخشرى، محمود بن عمر، 1407 ه. ق، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل فى وجوه التأويل، مصحح: مصطفى حسين احمد، بيروت: دار الكتاب العربي، چاپ سوم.
9. سلمان نژاد ، مرتضی ،1391، معنی شناسی تدبر در قرآن کریم ،کارشناسی ارشد ، استاد راهنما : احمد پاکتچی ، تهران ، دانشگاه امام صادق(ع)
10. طريحى، فخرالدین بن محمد،1375 ه. ش، مجمع البحرین و مطلع النیرین. محقق/مصحح: احمد حسينى اشكورى، تهران: مرتضوي، چاپ سوم.
11. قرشى، سيد على اكبر(1377ش)، احسن الحديث، تهران: بنياد بعثت.
12. مصطفوی، حسن، 1430 ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیه
13. مكارم شيرازى، ناصر، 1371 ه. ش، تفسير نمونه، تهران: دار الكتب الإسلامية، چاپ دهم.
14. Dillmann, August, 1865, Lexicon linguae aethiopicae, Lipsiae, T.O. Weigel
15. Gesenius, William, 1939, A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F.A. Brown, London: Oxford.