نقش اراده آزاد در مقابل تقديراز دیدگاه قرآن، روان‌شناسی و عصب‌‌شناسی
محورهای موضوعی : قرآن و طباکرم جهانگیر 1 , فرزانه مفتون 2 *
1 - دانشگاه علوم پزشکی ارتش‌‌جمهوری اسلامی ایران
2 - پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی
کلید واژه: جبر و اختیار اراده آزاد تقدیر عصب‌‌شناسی,
چکیده مقاله :
جبر و اختيار همواره از قديم پردامنه‌ترين مباني فلسفه و مورد بحث فلاسفه و حكما بوده است. گروهي به جبر مطلق و جمعي مانند معتزليان به اختيار مطلق معتقدند؛ اما قول ميانه «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِيضَ وَ لَكِنْ أَمْرٌ بَيْنَ أَمْرَيْن» كه از ائمه هادين(ع) به ما رسيده امروز در آزمايشگاه تخصصي علم اعصاب به اثبات رسيده است. در این مقاله، مطالعات نوروفیزیولوژی در زمینه اراده آزاد، آیات قرآنی مرتبط و سایر دیدگاههای روان‌شناسی و عصب‌‌شناسی مربوط به صورت مروری، مورد توجه قرار گرفته است. «بنجامين ليبت» نوروفيزيولوژيستي است كه طي مطالعات علمي روي مغز درك جديدي از هوشياري اثبات کرده است.اين دانشمند میگوید: مغز پاسخ به يك تحريك خارجي را قبل از تصميم آگاهانه شروع مي‌‌كند (پاسخ قبلاً وجود دارد، آنچه تقدير مي‌ناميم). مقاله شواهدی از جبر متعالي و دايره سرنوشت از آيات قرآن كريم، ديدگاه يونگ، تفاسير مولانا و حافظ پیشرو می‌‌گذارد و سپس عصب‌شناسي تعالي در علم اعصاب را مورد بررسی قرار میدهد. با تأمل در آگاهي‌هاي ديني و ارتباط آن با علوم جديد میتوان گستره‌ی افقهای دید انسان نسبت به آگاهیهای دینی را افزایش داد.
The issue of predestination and free will has long been among the most basic issues in philosophy and debated by philosophers and thinkers. Some have believed in absolute predestination and some others, like Muʿtazila, believe in absolute free will. However, the saying “La jabr wala ikhtiar, bal amr-i bayn al-amrayn” (There is no free will or predestination, but the station in between) we have received from the Infallible Imams (AS) has been proven to be true in specialized neurology labs. In this paper, neurological studies about free will, related Quranic verses, and other psychological and neurological views related to the issue have been taken into consideration. Benjamin Libet is a neurophysiologist who discovered a new understanding of consciousness during his studies on the brain. He writes that the brain begins responding to an external stimulus before making a conscious decision (i.e., the response is already there, and this is what we call predestination). This paper cites from verses of the Quran, views of Carl Jung, and interpretations of poets Rumi and Hafiz on the issue of sublime predestination and destiny and then investigates neurology of transcendence in neuroscience. One can develop humanity’s horizons in terms of religious understandings by reflecting on them and their relation with new sciences.
آذربايجاني، مسعود و سالاري فر، محمد رضا (1385)، روانشناسي عمومي. تهران: زمزم هدایت وابسته به پژوهشکده علوم اسلامی امام صادق (ع).
آلوسی، سید محمود (1415ق). روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم. بیروت: دارالكتب العلميه.
بروجردی، سید محمد ابراهیم (1366). تفسیر جامع (جلد ششم). تهران: انتشارات صدر.
بلخی، جلالالدین محمد (1375). مثنوي معنوي. تهران: انتشارات صفی علیشاه.
مصباح، علی؛ زارعان، محمد جواد؛ بی ریا، ناصر؛ آقا تهرانی، مرتضی؛ رهنمائی، سید احمد؛ شاملی، عباس؛ حقانی، ابوالحسن و ساجدی، ابوالفضل (1374). روانشناسي رشد با نگرش به منابع اسلامي (جلد اول). تهران: سازمان سمت.
روحاني حائري، سيد علي (1395). فيزيولوژي اعصاب و غدد درون ريز. تهران: سمت.
زماني، كريم (1382). ميناگر عشق. تهران: نشر ني.
صداقت، محمد عارف (1390). جبر و اختیار در مکاتب روان‌شناسی موسسه فرهنگی بشارت. برگرفته از وب‌سایت: http://www.bsharat.com/id/1/2/1jabr.html.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1360). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: فراهانی.
قزوینی علامه و غنی، قاسم (1382). ديوان حافظ. تهران: انتشارات طلایه.
كاشاني، عزالدين (1367). مصباح الهدايه. تهران: موسسه نشر هما.
گلمن، دانيل (1387). هوش هيجاني (ترجمه: نسرين پارسا). تهران: انتشارات رشد.
گنابادى، سلطان محمد (1408ق). تفسير بيان السعادة فى مقامات العبادة. بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
گوستاو يونگ، كارل (1390). روانشناسي و كيمياگري (ترجمه: پروين فرامرزي). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوي.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مطهري، مرتضي (1370). مجموعه آثار (جلد اول). قم: صدرا.
نيك بخت، ناصر(1381). بررسي ديدگاه مولوي در كسب راز قضا و قدر. مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، 164، 137-139.
Libet, Benjamin (1999). Do We Have Free Will?. Journal of Consciousness Studies.6(8-9), 47–57 Libet, Benjamin (2004). Mind Time: The Temporal Factor in Consciousness. Cambridge: Harvard University Press.