نظام‌سازی قرآن‌بنيان (مفاهيم اساسی، راهبردها و فرايندها)
محورهای موضوعی :
1 - پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
کلید واژه: اسلامی‌سازی معرفت علوم انسانی قرآنی نظام‌سازی نظريه‌پردازی قرآن‌بنيان,
چکیده مقاله :
در دو دهة اخير پس از انقلاب (1357) ايران شاهد به‌کارگيری چهار مفهوم اساسی «اسلامی‌سازی علوم»، «علوم انسانی قرآن‌بنيان»، «نظام‌سازی قرآن‌بنيان» و «نظريه‌پردازی قرآن‌بنيان» در ادبيات علمی کشور بوده است. کاربرد مفهوم «نظام‌سازی قرآنی» در سند منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور تا اندازه‌ای به گسترش اين مفهوم دامن زده است. پس از آن، مفهوم «نظريه‌پردازی قرآن‌بنيان» نيز در جامعة علمی و برخی اسناد راهبردی مطرح شد؛ زيرا نظام‌سازی در گِروِ نظريه‌پردازی است. رواج مفاهيم يادشده علائمی از خيزش برای انقلابی علمی در علوم انسانی است. مسأله کسانی که بر اين مفاهيم تأکيد دارند آن است که علوم برآمده از فلسفه و بنيادهای نظری رایج در دنيا نمی‌تواند مشکلات جوامع اسلامی را در جهت رسيدن به اهداف الهی حل کند. برخی بزرگان، دانشمندان و پژوهشگران داخل و خارج کشور نظريه‌هایی دربارة اين مفاهيم بيان کردند يا نوشته‌اند. سؤال اين است که معنی اين مفاهيم چيست؟ راهبردهای دستيابی به آن‌ها کدام‌اند؟ راهبردهای پيشنهادی با چه فرايندی محقق می‌شوند؟ مفاهيم يادشده در سطحی از انتزاعی بودن قرار دارند که می‌توان آن‌ها را اهداف علمی انقلاب اسلامی به شمار آورد. نسبت ميان اين مفاهيم عام و خاص، مطلق و به ترتيب هر يک اعم از ديگری و بر آن تقدم دارد. مقاله به بيان مفاهيم چهار‌گانه يادشده، راهبردها و فرايندهای تحقق آن‌ها خواهد پرداخت و نشان می‌دهدکه نظام‌سازی، توليد علوم انسانی قرآن‌بنيان و اسلامی‌سازی علوم در گرِوِ نظريه‌پردازی قرآن‌بنيان است. ما در ايران پس از نزديک به چهار دهه بررسی و پردازش مفاهيم اساسی به ضرورت نظريه‌پردازی قرآن‌بنيان رسيديم، در حالی که شهيد سيدمحمدباقر صدر در اين امر پيشتاز بوده و از همان ابتدا بر نظريه‌پردازی اهتمام ورزيد. اين بدان معنی است که ما از آوردة علمی وی استفاده نکرده‌ايم و هنوز در دورة پيشاصدری به‌سرمی‌بريم.
During these two decades after the revolution (1357) we have witnessed the application of four fundamental concepts in the scientific literary in Iran, such as: “Islamicization of the science”, “Quran-based Human Sciences”, “Quran-based systematization” and “Quran-based theorization”. Firstly application of “Quran-based systematization” in the document of charter of development of Quranic culture of the country has to some extent propagated the use of this concept. Secondly “Quran-based theorization” is also mentioned in the scientific community and some of the strategic documents, since systematization is dependent on the theorization. The spread of these concepts, shows the rise for scientific revolution in the human sciences. The significant issue on the mind of those who emphasize on functionalization of these concepts is the failure of philosophical and doctrinal sciences in removing the obstacles faced by Islamic communities in achieving divine objectives. Some of the sages, scholars and researches inside or outside the country, have claimed their ideas on these concepts or have written them down. Among the questions raised in this regard are: the exact meaning of these concepts, the strategies for achieving them, the process by which these suggested strategies are fulfilled. The abstract nature of these concepts has made them to be considered as scientific objectives of the Islamic Revolution. These concepts are counted as general and absolute particular and each enjoys primacy to the other. This paper focuses on the four concepts mentioned and also the strategies and processes applied for their fulfilment. It also shows that systematization and production of Quran-based human sciences and Islamicization of sciences, depend on Quran-based theorization. After almost four decades of examining and analyzing the fundamental concepts, we have reached the necessity of Quran-based theorization, while Sayyad Muhammad Baqir Sadr has long ago been one of the pioneers in this field, and has discussed theorization prior to everyone else. This means that we have not made use of his scientific findings and are still remained in the much earlier period.
الرضی، محمدحسين (1414ق). نهج البلاغه. محقق صالح صبحی، قم: هجرت.
الصدر، سيد محمدباقر (1324ق. الف). اقتصادنا (موسوعة الشهيد الصدر ج 3). قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصية للشهيد الصدر، انتشارات دارالصدر.
الصدر، سيد محمدباقر (1324ق ب). فلسفتنا (موسوعة الشهيد الصدر ج 1). قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصيّة للشهيد الصدر.
الصدر، سيد محمدباقر (1421ق ب). موسوعة الشهيد الصدر. المدرسة القرآنية يحتوی علی التفسير الموضوعی لل‌قرآن الکريم و بحوث فی علوم القرآن و مقالات قرآنية، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصيصية للشهيد الصدر.
الصدر، سيد محمدباقر(1421ق. الف). المدرسة الإسلاميّة (موسوعة الشهيد الصدر جلد 5). قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصيصية للشهيد الصدر.
جوادی آملي، عبدالله (1384الف). تفسير انسان به انسان. محقق محمدحسين الهی زاده، قم: مركز نشر أسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1384ب). حيات حقيقی انسان در قرآن. محقق غلام علی امين دين، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1385 الف). تسنيم. تحقيق و تنظيم: علی اسلامی، جلد 9، قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1385ب). حق و تكليف در اسلام. محقق مصطفی خليلي، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1385ج). سرچشمه انديشه. محقق عباس رحيميان،.جلد2، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1386الف). اسلام و محيط زيست. تحقيق و تنظيم عباس رحيميان، قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1386ب). منزلت عقل در هندسه معرفت دين. تحقيق و تنظيم احمد واعظی، قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1386ج). سرچشمه انديشه. محقق محمدحسين الهی زاده، جلد1، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1386د). سرچشمه انديشه. محقق: عباس رحيميان، جلد3، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1386هـ). رحيق مختوم. محقق حميد پارسانيا، جلد 1و2 قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1386هـ)، سرچشمه انديشه. محقق عباس رحيميان محقق، جلد4، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1387الف). جامعه در قرآن. محقق مصطفی خليلي، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1387ب). فلسفه صدرا. محقق محمدکاظم بادپا، جلد2، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1388الف). تسنيم. محقق حسن واعظی محمدی، جلد 7، قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1388ب). نسيم انديشه دفتر اول. محقق: سيدمحمود صادقي، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1389الف). تسنيم. تحقيق و تنظيم احمد قدسی، جلد 3، قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1389ب). ولايت فقيه. محقق محمد محرابی، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (بی‌تا). سروش هدايت. جلد 4، قم: مركز نشر إسراء.
جوادی آملي، عبدالله (1383). نسبت دين و دنيا. محقق عليرضا روغنی موفق، قم: مركز نشر إسراء.
رضوی، عبدالحسين (1391). طرح جامع علم دينی از منظر آيت الله علامه جوادی آملی. فصلنامه پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی ويژه‌نامه نخستين کنگره بين‌المللی علوم انسانی، 1(91)، 31- 37.
صفائی حائری، علی (1381الف).استاد و درس صرف و نحو. قم: ليلة القدر.
صفائی حائری، علی (1381ب). روش نقد. جلد 4، قم: ليلة القدر.
صفائی حائری، علی (1382). از معرفت دينی تا حکومت دينی. قم: ليلة القدر.
صفائی حائری، علی (1383). بررسی. قم: ليلة القدر.
صفائی حائری، علی (1386). نامه‌های بلوغ. قم: ليلة القدر.
صفائی حائری، علی (1391). تطهير با جاری قرآن. جلد3، قم: ليلة القدر.
عاملی، حر (1409ق). وسائل الشيعة. جلد 29 ، قم: مؤسسه آل البيت لإحياء التراث.
فراهيدی، خليل(1410ق). کتاب العين. قم: انتشارات هجرت.
کلينی، محمدبن‌يعقوب (1407ق). الکافی. جلد8، تهران: دارالکتب الإسلامية.
گلشنی، مهدی (1377). از علم سکولار تا علم دينی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مصباح یزدی، محمد تقی (1379). جامعه و تاريخ از ديدگاه قرآن. تهران: نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات.
مصباح یزدی، محمد تقی (1383). آموزش فلسفه. جلد2، تهران: انتشارات اميرکبير.
مصباح یزدی، محمد تقی (1383). پيش نيازهاي مديريت اسلامي. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمد تقی(1378). رابطه ایدئولوژی و فرهنگ اسلامی با علوم انسانی. مجموعه مقالات وحدت حوزه و دانشگاه و بومی و اسلامی کردن علوم انسانی. 13-87.
مطهری، مرتضی (1356). ده‌گفتار. تهران: انتشارات حکمت.
نجاتی، محمدعثمان (1391). قرآن و روان‌شناسی. ترجمه عباس عرب، مشهد: بنياد پژوهش‌های اسلامی.
النعمانی، محمدرضا (1996م). الشهيد الصدر سنوات المحنه و أيام الحصار. قم: إسماعيليان.
هادوی تهرانی، محمدمهدی (1378). مکتب و نظام اقتصادی اسلام. قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد.
هادوی تهرانی، محمدمهدی (1381). مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کريم. قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد.