درآمدی بلاغی بر جمله معترضه در قرآن کریم
محورهای موضوعی : قرآن و ادبیاتمحمدمهدی ولی زاده 1 * , ابوالقاسم ولی زاده 2
1 - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه معارف اسلامی قم
2 - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه ارومیه
کلید واژه: اعتراض در قرآن اسلوب اعتراض اغراض اعتراض آیات معترضه فوائد جمله معترضه ,
چکیده مقاله :
اسلوب اعتراض، یکی از سبک های گفتمانی پرکاربرد قرآن کریم به شمار می آید. در این تحقیق با بازخوانی و جستاری تفصیلی در دامنه کتب تفسیری و ادبی، کاربرد وسیع جملات معترضه در قرآن و گونه های آن نمایانده شده سپس با دسته بندی منظم و نیز تفکیک جملات معترضه تک غرضی از چند غرضی، اغراض کلی نهفته در آیات شناسایی، بررسی و مستندسازی شده اند، آنگاه چهار غرض تأکید، دفع خطور ذهنی، تقریر و رد کلام کافران دارای بیشترین کاربرد دانسته شده اند. هدف از پژوهش حاضر پاسخ به چرایی استفاده از سبک بیانی اعتراض در قرآن کریم و نیز حل ابهام عدم تناسب و ارتباط میان آیات معترضه و دیگر آیات می باشد. این پژوهش از نوع تحلیلی- توصیفی بوده و طی آن ضمن یافتن حدود بیست مورد از اغراض جملات معترضه و بررسی آنها ثابت می شود که اطناب حاصل از اسلوب اعتراض در قرآن کریم کاملا هدفمند و در جای خاص خود بوده و طبق مقتضای حال به کار رفته است و از لحاظ کمی و کیفی بسیار فراتر از اسالیب به کار رفته در متون نظم و نثر عربی است، هم چنین از مهمترین عوامل اعجاز ادبی، بیانی و محتوایی قرآن کریم به شمار می رود
Protest style is one of the most widely used discourse styles of the Holy Quran. In this research, by rereading and searching in the domain of interpretive and literary books, the widespread use of protest sentences in the Qur'an and its variants is presented, then by regular categorization as well as the separation of single-subject protest sentences from the multi-faceted, general omissions in the identification verses, They have been studied and documented, then the four most commonly used denominations of affirmation, rejection, interpretation and rejection of the word of the unbelievers. The purpose of the present study is to answer the question of how to use the expressive style of protest in the Holy Quran as well as to resolve the ambiguity of the discrepancy and the relationship between the verses of the protest and other verses. This research is an analytical-descriptive one, during which it is found that about twenty cases of the objections of the protest sentences and their examination prove that the object of the protest method in the Holy Quran is completely purposeful and in its proper place and used according to the present circumstances. It is, and is, in quantitative and qualitative terms far beyond the style used in the Arabic prose and discipline texts, as well as being one of the most important literary, literary and content miracles of the Holy Quran.
1. ابن اثیر، ضیاءالدین (بی تا)، المثل السائر فی ادب الکاتب و الشاعر. دار نهضة مصر: قاهرة.
2. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب. سوم، دار صادر: بیروت.
3. ابو السعود، محمد بن محمد(1983م)، تفسیر ابی السعود: ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم. دار احیاء التراث العربی: بیروت.
4. بنت الشاطی، عائشة (2004م)، الاعجاز البیانی للقرآن. سوم، دارالمعارف: قاهرة.
5. ابن ابی الاصبع (1975م)، بدیع القرآن. دارالطباعة و النشر: مصر.
6. ابن جنی، ابوالفتح (1990م)، الخصائص. دار الشؤون الثقافیة: بغداد.
7. آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. اول، دار الکتب العلمیة: بیروت.
8. باقلانی، ابوبکر (1986م)، دلائل اعجاز القرآن. دارالبیان: بیروت.
9. جرجانی، عبدالقاهر (1422ق)، دلائل العجاز فی علم المعانی. اول، دارالکتب العلمیة: بیروت.
10. جوزیة، ابن قیم (1388ق)، التبیان فی اقسام القرآن. دارالفکر: قاهرة.
11. زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. سوم، دار الکتاب العربی: بیروت.
12. فخررازی، محمدبن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب. سوم، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
13. بلاشر، رژی (1365)، در آستانه قرآن. ترجمه محمود رامیار، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی: تهران.
14. یحصبی اندلسی، عیاض (1407ق)، الشفا بتعریف حقوق المصطفی. اول، دارالفیحا: عمان و اردن.
15. بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل. اول، دار احیاء التراث العربی: بیروت.
16. سید عبدالغفار (بی تا)، معجم المصنفات القرآنیة. دارالکتب: بیروت.
17. سید جمیل (1413ق)، البلاغة القرآنیة المختارة من الاتقان و معترک الأقران. دارالمعرفة: قاهرة.
18. سیوطی، عبدالرحمن (1408ق)، معترک الأقران فی اعجاز القرآن. اول، دارالکتب العلمیة: بیروت.
19. شوکانی، محمد بن علی(1414ق)، فتح القدیر. دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب: دمشق و بیروت.
20. حسین عبدالرئوف (1390)، سبک شناسی قرآن کریم (الاسلوبیة القرآنیة). ترجمه: پرویز آزادی، اول، دانشگاه امام صادق علیه السلام: تهران.
21. حسینی، سید جعفر (1429ق)، اسالیب البدیع فی القرآن.اول، بوستان کتاب: قم.
22. علی مهدی، زیتون (2009م)، اعجاز القرآن و أثره فی تطوّر النقد الادبی. دوم، دارالمشرق: بیروت.
23. خطابی، ابوسلیمان (2008م)، ثلاث رسائل فی اعجاز القرآن (بیان اعجاز القرآن). پنجم، دارالمعارف: قاهرة.
24. خفاجی، احمد بن محمد (1417ق)، عنایة القاضی و کفایة الراضی. اول، دار الکتب العلمیة: بیروت.
25. خویی، سید ابوالقاسم (1422ق)، البیان فی تفسیر القرآن. اول، مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی، قم.
26. سلماسی زاده، جواد (1369)، تاریخ ترجمه قرآن در جهان. امیرکبیر: تهران.
27. ابن عاشور، محمدبن طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر. اول، مؤسسة التاریخ العربی: بیروت.
28. مدنی، سیدعلی ابن معصوم (1388ق)، الانوار الربیع فی انواع البدیع. مطبعة النعمان: نجف.
29. مشهدی، محمد (1368)، کنزالدقائق و بحر الغرائب. اول، سازمان نشر وزارت ارشاد اسلامی: تهران.
30. طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن. سوم، ناصرخسرو: تهران.
31. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن. پنجم، مؤسسة النشر الاسلامی: قم.
32. ظافر، نصیرالدین (بی تا)، حسن الایجاز فی ابطال الاعجاز. بی جا.
33. سبزواری، عبدالاعلی (1409ق)، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. دوم، مؤسسة اهل البیت: بیروت.#3 34. سامی محمدهشام، حریز (2006م)، نظرات من الاعجاز البیانی فی القرآن الکریم. اول، دارالشروق: عمان و اردن.
35. علوی یمنی، یحیی بن حمزة (1914م)، الطراز المتضمن لأسرار البلاغة. دار الکتب الخدیویة،المقتطف: مصر.
36. مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه. اول، دار الکتب الاسلامیة: تهران.
37. مغربی، ابن یعقوب (1412ق)، شروح التلخیص: مواهب المفتاح. چهارم، دارالهادی: بیروت.
38. مؤدب، سید رضا(1390)، اعجاز قرآن. دوم، مرکز ترجمه و نشر المصطفی: قم
39. محمدی، محمدعلی (1394)، اعجاز قرآن با گرایش شبهه پژوهی: جلد اول. اول، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی: قم
40. جوهری، اسماعیل (1404ق)، الصحاح. سوم، دار العلم للملایین: بیروت.
41. ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر. اول، دارالفکر: بیروت.
42. گوستاو، لوبون، (1347)، تمدن اسلام و عرب. کتابفروشی علمیه اسلامیه: تهران.
43. سیوطی، عبدالرحمن (1421ق)، الاتقان فی علوم القرآن. دار الکتاب العربی: بیروت.
44. عباس، فضل حسن (1989م)، البلاغة فنونها و أفنانها. دارالفرقان: عمان.
45. تفتازانی، مسعود بن عمر (1416ق)، المطول. چهارم، مکتبة الداوری: قم.
46. ــــــــــــــــــــــ (1376)، مختصر المعانی. سوم، دار الفکر: قم.
47. ابن هشام، عبدالله (1410ق)، مغنی اللبیب. چهارم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی: قم.
48. عتیق، عبدالعزیز (1430ق)، علم المعانی. اول، دار النهضة العربیة: بیروت.
49. هاشمی، احمد (1381)، جواهر البلاغة. پنجم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم: قم
50. زرکشی، بدرالدین (1980م)، البرهان فی علوم القرآن. سوم، دارالفکر: بیروت.
51. مولایی نیا، عزت الله (الف) (1383)، اسالیب بیانی قرآن کریم. فرهنگ سبز: تهران.
52. معرفت، محمدهادی (1428ق)، التمهید فی علوم القرآن. چهارم، دفتر نشر اسلامی: قم.
53. معرفت، محمدهادی (1423ق)، شبهات و ردود حول القرآن الکریم. اول، مؤسسة التمهید: قم.
54. نیسابوری، نظام الدین (1996م)، غرائب القرآن. اول، دارالکتب العلمیة: بیروت.
55. طنطاوی، محمد (1997م)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. اول، دار نهضة مصر: قاهرة.
56. مظهری، ثناءالله (1412ق)، التفسیر المظهری. اول، مکتبة رشدیة: پاکستان.
57. فقهی زاده، عبدالهادی (1374)، پژوهشی در نظم قرآن. اول، جهاد دانشگاهی: تهران.
1. ممتحن، مهدی، (جمله معترضه و تأثیر بلاغی آن در قرآن کریم). پژوهشنامه قرآن و حدیث، شماره5، زمستان1387، ص59 تا 72.
2. سلطانی رنانی، مهدی، (اسالیب اعتراض در قرآن کریم). فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، سال9، شماره1، پیاپی17، بهار1391، ص171 تا 189.
3. دهقانی، فرزاد و علیزاده منامن، عیسی و شهریاری نسب، سروش، (بررسی دیدگاه ها درباره نظم قرآن). فصلنامه سراج منیر، سال8، شماره29، زمستان1396، ص31 تا56.
4. پیروزفر، سهیلا، (سازگاری تفسیر آیات با دو رویکرد مجموعی و تفکیکی). پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره2، بهار و تابستان92، ص86 تا100.
5. جمیل محمد، (الاعتراض فی القرآن الکریم و دلالاته). مجلة الآداب و العلوم الاجتماعیة جامعة السلطان قابوس، 2017م، ص91 تا 106.
6. حواس بِری، (وظائف الاعتراض و اسالیبه). جامعة الآداب و اللغات جامعة الجزائر، عدد5، مارس 2006م، ص132 تا 161.
1. مولایی نیا، عزت الله (ب)، (تحلیل و بررسی اسالیب اعتراض در قرآن)، پایان نامه دکتری، استاد راهنما: سیدابراهیم دیباجی، استاد مشاور: محمدعلی لسانی فشارکی، دانشگاه تربیت مدرس، 1383ش.
2. شایسته فرد، رحمت، (بررسی و نقد اندیشه های یوسف دره حداد)، پایان نامه دکتری، استاد راهنما: عباس همامی، استاد مشاور: محسن احتشامی نیا و محمد سپهری، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، 1393ش.